نظریه‌ی مزاج در طب سنّتی ایران و تنوّع پاسخ‌دهی درمانی بر اساس فارماکوژنتیک

دانش ژنتیک و فیزیوپاتولوژی نشان‌داده است که بروز یک بیماری می‌تواند ناشی از علل مختلفی مانند جهش در ژن‌های مختلف و مکانیسم‌های متفاوت مولکولی باشد، در‌حالی‌که ممکن است در بالین، علایم به‌ظاهر یکسانی مشاهده ‌شود. از طرفی بیماران از‌نظر جذب داروها، تاثیر، کارآیی و عوارض جانبی آن‌ها، واکنش‌های مختلفی به یک دارو نشان می‌دهند و همین مساله باعث شده است تا پزشکان هنگام تجویز دارو برای بیمار، علاوه ‌بر تبعیّت از رویکردهای درمانی تعریف‌شده، از حدس و گمان بر‌‌پایه‌ی تجربه‌ی شخصی نیز استفاده نمایند. داروسازی نوین سعی‌ دارد، برپایه‌ی فارماکوژنتیک و نه فقط بر‌اساس مکانیسم یا ژنتیک بیماری، راهی برای تولید داروهای موثّرتر و کاراتر بیابد. هدف از این رویکرد، کسب حداکثر پاسخ بالینی با کم‌ترین عوارض ‌جانبی و تولید دارو برای شخص‌‌ خاص با بیماری‌ خاص می‌باشد. امّا علی‌رغم این تلاش، تخمین و پیش‌بینی کارآیی و عوارض‌ جانبی احتمالی دارو، بسیار پیچیده و در تعامل با بسیاری از عوامل شناخته و ناشناخته است و مراکز تحقیقاتی به‌دنبال طراحی شیوه‌های مطالعاتی جدیدی هستند که با ساده‌ترین و ارزان‌ترین شیوه، بیشترین احتمال موفّقیّت را به‌دست آورند. در مکتب طب سنّتی ایران، مزاج، مفهومی ‌کلیدی در تعریف سلامت و بیماری انسان است. در این دیدگاه همان‌طور‌که اثر انگشت هیچ دو فردی یکسان نیست، مزاج و ترکیب هیچ دو انسانی با یکدیگر یکسان نمی‌باشد و همین‌طور در بسیاری از بیماری‌ها، تغییرات خاصّی در مزاج فرد رخ‌می‌دهد که طبق یک‌سری اصول مدوّن و طبقه‌بندی شده قابل افتراق است. گمان می‌رود با تقسیم‌بندی بیماران بر‌اساس نوع بیماری و در‌نظر گرفتن مزاج فرد و مزاج بیماری و همراه کردن این مساله با مزاج خاص داروها می‌توان در پیش‌‌بینی میزان کارآیی دارو یا احتمال بروز عوارض‌جانبی، موفّقیّت بیشتری را کسب نمود و به‌عبارت دیگر، این احتمال وجود دارد که بتوان راه رسیدن به اهداف فارماکوژنتیک را بر‌پایه‌ی فنوتیپ مزاج‌ها کوتاه‌‌تر کرد.